Giao Thừa là khoảnh khắc thiêng liêng nhất trong năm đối với người Việt. Đây không chỉ là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới mà còn là lúc con người hướng về tổ tiên, đất trời và những giá trị tinh thần sâu sắc đã ăn sâu trong đời sống văn hóa dân tộc.
Trong dòng chảy của thời gian, dù cách đón Tết có nhiều thay đổi, phong tục đón Giao Thừa của người Việt vẫn được gìn giữ như một nét văn hóa đặc biệt, phản ánh niềm tin, ước vọng và đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.
Theo quan niệm dân gian, “Giao Thừa” có nghĩa là “giao lại cái cũ, đón nhận cái mới”. Đây là thời khắc chuyển giao âm dương, khi năm cũ khép lại và năm mới bắt đầu. Người Việt tin rằng giây phút này mang nguồn năng lượng đặc biệt, có ảnh hưởng đến vận khí của cả năm.
Về mặt tinh thần, Giao Thừa là lúc con người tạm gác lại những lo toan của năm cũ để hướng đến những điều tốt đẹp phía trước. Gia đình sum họp, không gian trở nên trang nghiêm nhưng cũng đầy ấm áp, thể hiện khát vọng về một năm mới bình an, hạnh phúc và đủ đầy.
Phong tục đón Giao Thừa bắt nguồn từ tín ngưỡng dân gian và chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo. Theo quan niệm xưa, mỗi năm có một vị thần Hành Khiển cai quản hạ giới. Đêm Giao Thừa là lúc vị thần năm cũ bàn giao công việc cho vị thần năm mới.
Vì vậy, người Việt thực hiện nghi lễ cúng Giao Thừa với mong muốn tiễn đưa vị thần cũ và nghênh đón vị thần mới, cầu mong sự che chở, phù hộ cho gia đình và cộng đồng trong năm mới.
Lễ cúng Giao Thừa ngoài trời mang ý nghĩa tiễn đưa các vị thần năm cũ và đón các vị thần năm mới. Theo quan niệm dân gian, các vị thần đi rất nhanh nên mâm cúng thường được đặt ngoài trời để tiện cho việc “nghênh tiếp”.
Mâm cúng Giao Thừa ngoài trời thường gồm hương, hoa, đèn nến, trầu cau, bánh chưng hoặc bánh tét, rượu, trái cây và các món lễ tùy theo điều kiện từng gia đình. Quan trọng nhất vẫn là lòng thành kính của gia chủ.
Sau khi cúng ngoài trời, gia đình sẽ tiến hành lễ cúng Giao Thừa trong nhà để tưởng nhớ tổ tiên. Đây là nghi lễ thể hiện rõ nét đạo lý hiếu kính và tinh thần hướng về cội nguồn của người Việt.
Mâm cúng trong nhà thường là mâm cỗ Tết đã được chuẩn bị sẵn, đặt trang trọng trên bàn thờ gia tiên. Gia chủ thắp hương, khấn nguyện mong tổ tiên phù hộ cho con cháu một năm mới bình an, mạnh khỏe và thuận lợi.
Đêm Giao Thừa là thời điểm gia đình sum họp đông đủ nhất. Các thành viên cùng quây quần bên nhau, chia sẻ những câu chuyện của năm cũ và gửi đến nhau những lời chúc tốt đẹp cho năm mới.
Không khí đầm ấm này chính là giá trị cốt lõi làm nên ý nghĩa sâu sắc của phong tục đón Giao Thừa.
Khoảnh khắc Giao Thừa thường được mọi người chờ đón trong sự hồi hộp và thiêng liêng. Ngày nay, nhiều gia đình cùng xem đồng hồ đếm ngược hoặc theo dõi chương trình truyền hình, pháo hoa để cảm nhận rõ ràng thời khắc chuyển giao.
Dù hình thức có thay đổi, cảm xúc mong chờ và niềm tin vào khởi đầu mới vẫn không thay đổi.
Sau Giao Thừa, nhiều người có thói quen hái lộc đầu năm bằng cách lấy một cành non nhỏ từ cây xanh hoặc xin lộc tại chùa. Phong tục này mang ý nghĩa cầu mong may mắn, tài lộc và bình an cho năm mới.
Ngày nay, tục hái lộc được khuyến khích thực hiện một cách văn minh để bảo vệ cảnh quan và môi trường.
Ngay sau thời khắc Giao Thừa, các thành viên trong gia đình thường chúc Tết nhau, gửi những lời chúc tốt đẹp và mừng tuổi cho trẻ em. Đây là cách trao gửi may mắn và thể hiện tình cảm giữa các thế hệ.
Nhiều người cũng đi lễ chùa, đền ngay trong đêm hoặc sáng mùng Một để cầu bình an, sức khỏe và sự hanh thông cho năm mới. Phong tục xông đất đầu năm cũng được coi trọng, đặc biệt ở miền Bắc.
Theo quan niệm dân gian, đêm Giao Thừa là thời điểm rất nhạy cảm về mặt tâm linh. Người Việt thường tránh cãi vã, nói điều xui rủi hoặc làm đổ vỡ đồ đạc.
Việc giữ tâm thế vui vẻ, hòa thuận và suy nghĩ tích cực trong đêm Giao Thừa được tin là sẽ mang lại may mắn cho cả năm.
Ở miền Bắc, Giao Thừa thường mang không khí trang nghiêm và chú trọng nghi lễ. Miền Trung coi trọng sự chỉn chu, lễ nghĩa và trật tự trong nghi thức. Trong khi đó, miền Nam đón Giao Thừa với tinh thần cởi mở, vui vẻ và ít kiêng kỵ hơn.
Dù có những khác biệt nhất định, phong tục đón Giao Thừa ở ba miền vẫn cùng hướng đến giá trị chung là sự sum họp, tri ân tổ tiên và cầu mong điều tốt đẹp cho năm mới.
Trong xã hội hiện đại, cách đón Giao Thừa có nhiều thay đổi với sự xuất hiện của các sự kiện cộng đồng, chương trình truyền hình và hoạt động giải trí. Tuy nhiên, những nghi lễ cốt lõi như cúng Giao Thừa, sum họp gia đình và chúc Tết vẫn được duy trì.
Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại giúp phong tục đón Giao Thừa tiếp tục tồn tại và thích nghi với nhịp sống mới.
Phong tục đón Giao Thừa không chỉ là nghi lễ tín ngưỡng mà còn là sợi dây kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Đây là thời điểm con người nhìn lại một năm đã qua, hướng đến năm mới với niềm tin và hy vọng.
Việc gìn giữ phong tục đón Giao Thừa của người Việt chính là cách bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống, nuôi dưỡng đời sống tinh thần và truyền lại bản sắc dân tộc cho các thế hệ sau.